انسان خدمتی که برای دیگران انجام می‌دهد، به قدری در نزد خداوند اجر دارد

انسان خدمتی که برای دیگران انجام می‌دهد، به قدری در نزد خداوند اجر دارد که گاهی خداوند همین را وسیله آمرزش گناهان و محو کردن خطای این شخص قرار می‌دهد

بسم الله الرحمن الرحیم

  سخن ما در شرح دعای مکارم الاخلاق بود که از لسان مبارک امام سجاد ^{علیه السلام} صادر شده است. امام ^{علیه السلام} در این فقره از دعا می‌فرمایند:

وَ أَجْرِ لِلنَّاسِ عَلَى یَدِیَ الْخَیْرَ وَ لَا تَمْحَقْهُ بِالْمَنِّ، وَ هَبْ لِی مَعَالِیَ الْأَخْلَاقِ وَ اعْصِمْنِی مِنَ الْفَخْرِ.[1]

بارالها! کارهای خیر و خوب را به دست من براى مردم جریان ده و آن را با منت گذاردن بر سرشان محو و باطل منما. و به من معالى اخلاق عطا فرما و از اینکه بین مردم به دارا بودن مکارم اخلاق مباهات و افتخار نمایم مصون و محفوظ بدار.

انجام کار خیر به توفیق الهی است

این جمله که امام می‌فرمایند: پروردگارا کارهای خیر را به دست من جاری کن، اشاره به این مطلب است که سبقت گرفتن و داوطلب شدن انسان در کار خیر، و یا اینکه خودش را در معرض کار خیر قرار دهد، ذاتا امری شایسته‌ای است؛ مثلا ممکن است وقتی انسان در جمع افرادی قرار می‌گیرد که قرار است کار خیری انجام بشود، یک عده از آن استقبال نمی‌کنند و کنار می‌کشند و یک عده هم مردد هستند، ولی بعضی در این کار پیش قدم می‌شوند.

فضیلت خدمت به دیگران

   این دعا که امام می‌فرمایند: خدایا کارهای خیر را به دست من جاری کن؛ یعنی کار خیر بالاخره انجام می‌شود، اما من باید سعی کنم که خودم انجام دهنده آن کار باشم و این  چیزی است که از نظر امام ^{علیه السلام} موضوعیت دارد و اهمیتش هم آنقدر زیاد است که به فرمایش امام این کار یک توفیق و عنایت الهی است؛ ولذا در روایات وارد شده است که سعی کنید در اوقات مختلف، بر محمد و آل محمد صلوات بفرستید که درود بر پیغمبر ^{صلی الله علیه و آله} خودش فضیلت و کاری خیر است؛ و یک کار خیر دیگر، خدمت به دیگران است؛ یعنی خدمت به افراد یا خدمت به جامعه است ولو آن کار یک امر جزیی باشد.

    در روایات وارد شده است که انسان خدمتی که برای دیگران انجام می‌دهد، به قدری در نزد خداوند اجر دارد که گاهی خداوند همین را وسیله آمرزش گناهان و محو کردن خطای این شخص قرار می‌دهد؛ یعنی کار خوب می‌تواند جبران کننده کارهای زشت باشد؛ و حتی گاهی، کارهای خیری که انسان نسبت به دیگران انجام می‌دهد، نه تنها از زمره همین امور جبران کننده است؛ بلکه از عمده این امور است، و گاهی خدمت به یک فرد، گناهان یک عمر انسان را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

  گاهی هم یک حرکت کوچک، زمینه را برای هدایت یک شخص که مشرک یا گمراه است فراهم می‌کند، و باعث هدایت او می‌شود و عنایت خداوند هم متوجه به کارهای خیر انسان است؛ مخصوصا کار خیری که ممکن است برای دیگران یا برای جامعه یا برای افراد دیگر ارزش والایی داشته باشد و همین ارزش والا است که امام سجاد می‌فرمایند که خدایا توفیق انجام کار خیر را به دست من جاری کن، و هر چند که این کار به هر حال انجام می‌شود؛ ولی من انجام دهنده آن باشم.

کار خیر باید بدون منت باشد

   البته، هر چند که این کارها توفیق خدایی می‌خواهد اما از ناحیه من هم باید قابلیت باشد؛ یعنی میل به کار خیر داشته باشم، و خدا هم او را از کسانی قرار بدهد که نه فقط دوستدار خیر باشد، بلکه در هر مقام و فرصتی که پیش آید، پیش قدم باشد و این فضیلتی است که امام سجاد برای فرد مومن می‌شمارد. فلذا، این امر به عنوان درخواست از خداوند مطرح می‌شود؛ ولی یک شرط هم دارد؛ چرا که این کار خیر، یک نوع عمل است و عمل علاوه بر ظاهرش دارای باطن است و ظاهر عمل همین کاری است که من انجام می‌دهم، و مثلا دست فردی را می‌گیرم که در چاه نیفتد اما همین عمل یک ورایی دارد و آن نورانیت و ‌فضیلتی است که این عمل را ترقی می‌دهد و روح انسان را به بالا می برد و ترقی می‌دهد و البته در همین نقطه، عملی مانند منت گذاشتن است که موجب باطل کردن عمل انسان می‌شود و لذا، امام می‌فرماید که خدایا توفیق کار خیر به من بده اما این کار همراه با یک فعل سوء مانند منت نباشد که عملم را باطل و نابود کند؛ چرا که به قولی این کار مثل همان سخنی است که گفته می‌شود که اگر وی گناه می‌کرد بهتر بود ازاینکه عبادت کند و بعد با عجب آن را باطل کند؛ چرا که گناه، سبب پشیمانی انسان است. ‌

کار خیر حتی از غیر مومن هم بی تاثیر نیست

   کار خیر نسبت به دیگران حتی اگر با ایمان هم نباشد تاثیر دارد، و حتی در تخفیف عذاب جهنم بی اثر نیست تا چه برسد به اینکه کار خیری برای خدا باشد و لذا، حتی در قرآن مجید بیان شده است که کارهای خیر و صدقه خود را با منت باطل نکنید؛ به طوری که با ایذائی که نسبت به طرف مقابل انجام می‌شود روح انسان را هم تنزل می دهد و سبب سقوط در عذاب الهی می شود؛ به طوری فرد می گوید که کاش این کار خیر را انجام نداده بودم.

   بنابراین، امام می‌فرمایند: توفیق کار خیر از خدا است تا انسان در هر فرصتی که پیش آمد دریغ نکند اما کاری که انجام می‌دهد نباید با منت گذاشتن باطل شود،‌و از این رو، اگر انسان برای خدا کاری را انجام می‌دهد لازم نیست که حتما دیگران بفهمند که موجب ریا و بطلان عمل شود؛ به قول شاعر:

تو نیکی می کن و در دجله انداز                    که ایزد در بیابانت دهد باز

         

---

[1]. صحیفه سجادیه، ص 92.