سلسله بیانات اخلاقی حضرت آیت الله علوی بروجردی در شرح دعای مکارم الاخلاق

خاندان رسالت و عترت طاهره، واسطه فیض بندگان با خداوند هستند.

صحیفه سجادیه و صلوات بر پیامبر (ص) وخاندان رسالت (ع)

وَ کَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَیْهِ السّلَامُ فِی مَکَارِمِ الْأَخْلَاقِ وَ مَرْضِیّ الْأَفْعَالِ : اللّهُمّ صَلّ عَلَى مُحَمّدٍ وَ آلِهِ، وَ بَلّغْ بِإِیمَانِی أَکْمَلَ الْإِیمَانِ، وَ اجْعَلْ یَقِینِی أَفْضَلَ الْیَقِینِ، وَ انْتَهِ بِنِیّتِی إِلَى أَحْسَنِ النّیّاتِ، وَ بِعَمَلِی إِلَى أَحْسَنِ الْأَعْمَالِ .

دعا در طلب اخلاق ستوده و افعال پسندیده:

خدایا بر محمد و آلش درود فرست، و ایمان مرا به کامل‌ترین مراتب ایمان برسان، و یقینم را برترین یقین قرار ده، و نیتم را به بهترین نیت‌ها و عملم را به بهترین اعمال ترفیع ده .

این دعا، فراز آغازین دعای مکارم الاخلاق در صحیفه سجادیه است که وجود مقدس امام سجاد (علیه السلام) بیان فرموده‌اند. بیشتر دعاهای این صحیفه شریفه، چنان‌که در بسیاری از روایات نیز توصیه شده است، با صلوات بر محمد و آل محمد آغاز می‌شوند و با صلوات هم پایان می‌یابند. این معنا نکات زیادی دارد و بدین معناست که حضرت می‌خواهند مطلبی را عنوان فرمایند.

صلوات عامل استجابت دعا

علاوه بر این، روایات زیادی نیز درباره ذکر صلوات وجود دارد؛‌ مانند اینکه بهترین اعمال در ماه مبارک رمضان صلوات بر حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) است. سؤال این است که نکته چیست و چرا این ‌قدر بر صلوات تأکید شده است؛ به‌ ویژه در ادعیه صحیفه شریفه سجادیه.

یک نکته این است که در روایات آمده است اگر می‌خواهید دعایتان مستجاب شود، قبل و بعد از دعا صلوات بفرستید. خود صلوات هم دعاست؛ یعنی خدایا بر پیامبرت درود بفرست. در برخی از روایات آمده است صلوات دعایی است که هیچ گاه نزد خدا رد نمی‌شود و مسلماً از هرکسی که این دعا را بکند، قبول می‌شود و چون دعای مقبولی است، توصیه شده است که دعاهای خود را با این دعا آغاز کنید و با آن پایان دهید و دعای شما در میان این دعای مقبول واقع شود تا به برکت آن، مورد عنایت واقع شود. بررسیاین مسئله در روایات، کتاب وسیعی خواهد شد.

یکی از دلایل اینکه امام سجاد (علیه السلام) در همه ادعیه‌شان در صحیفه سجادیه بسیار زیاد بر صلوات تأکید دارند، همین معناست که صلوات یک دعای مقبول است و ما اگر می‌خواهیم با خدا صحبت کنیم و چیزی از او بخواهیم، اول باید چیزی را بخواهیم که خوشایند او باشد.

دعا، اقراربه بندگی وعبودیت در برابر خدا

نکته دیگر آنکه امام با ذکر صلوات‌های مکرر اشاره به این مطلب دارند که توجه داشته باشید تمام معارفی که به دست ما رسیده است و ما به ‌عنوان یک عبد در پیشگاه خدا اظهار عبودیت و بندگی می‌کنیم، از ناحیه رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) و اهل‌بیت (علیهم السلام) است. اقرار به عبودیت و بندگی خدا، یک مقاماست. دعا یعنی خواسته‌ای که شخص کوچک از بزرگ دارد؛‌ بنابراین، وقتی ما دعا می‌کنیم، یعنی من فی‌الجمله این معنا را پذیرفته‌ایم که عبد هستیم. این مسئله در صحیفه سجادیه بسیار موضوعیت دارد. عبودیت افتخاری است که نصیب ما شده است؛ چنان‌که در تشهد نماز هم هنگام شهادت به رسالت پیامبر (صلی الله علیه و آله) ابتدا به بنده و عبد بودن او شهادت می‌دهیم و مقام عبودیت آن حضرت را بر مقام رسالتش مقدم می‌داریم و می‌گوییم: أشهد أن محمداً عبده و رسوله. بنابراین،‌ جایگاه عبودیت مقدم بر رسالت است. در دعا نیز ما عبودیت خود را می‌پذیریم و به ذات باری تعالی معرفت پیدا می‌کنیم. هرکسی این معرفت و توفیق را پیدا نمی‌کند که به او ایمان داشته باشد. از طریق دعا به این درک می‌رسیم که ما عبد هستیم و او خدای ماست و در معرفت به او این اندازه می‌فهمیم که در این عالم اگر چیزی می‌خواهیم باید از او بخواهیم و غیر او را نباید پناه قرار دهیم و به این معنا می‌رسیم که ایاک نعبد و ایاک نستعین؛ فقط از خداوند یاری و استعانت می‌جوییم. تعبد بالاترین مقام خضوع و کوچکی بنده در برابر خداست.

صلوات، قدردانی ازپیامبر (ص) واهل‌بیت (ع) در ارائه معارف الهی

امام سجاد (علیه السلام) با ذکر صلوات قبل و بعد از هر دعا، به ما توجه می‌دهند در این شأنی که پیدا کرده‌ایم، چه کسی معلم ما بوده و این معارف را به ما یاد داده است. این معلم، رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) است. او بود که از جانب خدا آمد و در میان آن جاهلیت‌ها و نادانی‌ها ما را آگاه کرد و این آگاهی از طریق خاندان او برای ما ماند. اهل‌بیت (علیهم السلام) نه فقط از جهت انتسابشان به رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) گرامی‌اند؛ بلکه از این بابت است که پس از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به واسطه ایشان ارتباط ما با خدا قطع نمی‌شود. خاندان رسالت و عترت طاهره، واسطه فیض بندگان با خداوند هستند.

خدا برای ما پیامبری قرار داد که ما را به این حقایق و وظایف آگاه سازد و با معرفت به معنای واقعی نسبت به خدا آشنا کند و این معرفت و آگاهی را به‌ واسطه خاندان آن حضرت ادامه داده است. بنابراین، ما وامدار پیامبر (صلی الله علیه و آله) و اهل‌بیت آن حضرت هستیم که پس از ایشان واسطه فیض هستند. بنابراین وقتی ما می‌خواهیم خدا را بخوانیم و لطف او را به خودمان جلب کنیم، چه بهتر که این تلطف به گونه‌ای باشد که حتماً مورد علاقه و قبول خدا باشد. خداوند پیامبر و خاندان آن حضرت را دوست دارد. بنابراین، درود و صلوات بر آنها که واسطه فیض الهی‌اند، یک قدردانی و قدرشناسی، نه از پیامبر (صلی الله علیه و آله)، بلکه از خود خداست. قدردانی و سپاس از اینکه خداوند این وسایط فیض را به ‌عنوان نعمت به ما بخشید تا ارتباط ما با او مستحکم باشد.

صلوات، زمینه‌ای برای بیان معارف الهی در جو خفقان

نکته دیگری که درباره صحیفه سجادیه باید به آن توجه داشت این است که پس از شهادت حضرت سیدالشهداء (علیه السلام) یک دوران خفقان طولانی و عجیب بر امام سجاد (علیه السلام) و خاندان رسالت گذشت. توضیح آنکه امام حسین (علیه السلام) در عاشورا ندای خود را به صورت وسیع و بلند به همه رساند. پس از واقعه کربلا نیز با بیانات و روشنگری‌های امام سجاد (علیه السلام) و حضرت زینب (سلام الله علیها)، آل‌ابی‌سفیان نتوانست حکومت خود را حفظ کند و خلافت به آل‌مروان منتقل شد. آل‌ابی‌سفیان به بهانه اینکه معاویه کاتب وحی بود، مدعی مشروعیت برای خود بودند؛ اما آل‌مروان این امتیازها را هم نداشت. از این رو، مسئله امنیتی شد و در چنین شرایطی می‌خواستند حکومت کنند. اهل‌بیت و خاندان رسالت (علیهم السلام) هم یک مانع به تمام معنا بودند. در نتیجه، اوضاع چنان خفقان‌آمیز شد که حتی بردن نام اهل‌بیت و امامان شیعه و مطرح کردن آنان ممنوع بود. حتی در کتب تواریخ مطرح کردن نام خود پیامبر هم در آن دوران مشکل داشت. امام سجاد (علیه السلام) در چنین شرایطی قرار داشتند و زبانشان از بیان آشکار معارف اسلام و معالم اهل‌بیت (علیهم السلام) بسته بود:

بس که ماندم به غریبی وطن از یادم رفت          بس که خاموش نشستم سخن از یادم رفت

در چنین شرایطی، امام مطالب خود را در قالب دعا مطرح می‌فرمودند و بسیاری از اسرار را در این قالب بیان می‌کردند. یکی از مسائلی که امام مقید بودند در قالب دعا بیان کنند، مطرح کردن پیامبر (صلی الله علیه و آله) و خاندان آن حضرت بود تا مردم فراموش نکنند که عترتی هم بوده است و پیامبر در حدیث ثقلین به آن سفارش کرده است. همه ادعیه صحیفه سجادیه، علامت و نشانگری هستند که ما را به حقایق و اصالت‌ها آگاه می‌سازند. از این روست که امام سجاد (علیه السلام) دعاهای صحیفه را با صلوات آغاز می‌کنند و با صلوات به پایان می‌رسانند.

و صلی الله علی محمد و آل محمد

 والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته