سند روایت امّ سلمه در مورد آیه تطهیر

سند روایت امّ سلمه در مورد آیه تطهیر

برخى براى داخل کردن همسران پیامبر(صلى الله علیه وآله) در آیه تطهیر به حدیث امّ سلمه تمسّک کرده اند:

حاکم به سند خود از امّ سلمه نقل مى کند که گفت:

آیه تطهیر در خانه من نازل شد؛ آن گاه رسول خدا(صلى الله علیه وآله) به دنبال فاطمه و على و حسن و حسین فرستاد و فرمود:

اینان اهل بیت من هستند.

ام سلمه مى گوید:

عرض کردم:

اى رسول خدا! آیا من نیز از اهل بیتم؟

فرمود:

آرى! اگر خدا بخواهد.(1)

هم چنین طبرى به سندش از ام سلمه نقل مى کند که گفت:

رسول خدا(صلى الله علیه وآله) على و فاطمه و حسن و حسین را جمع نمود و آن ها را زیر پارچه اى قرار داد؛ آن گاه عرض کرد:

پروردگارا! این ها اهل من هستند.

امّ سلمه مى گوید:

عرض کردم: اى رسول خدا! مرا از آنان قرار ده. فرمود: تو از اهل منى.(2)

در پاسخ مى گوییم: اوّلا: روایت از حیث سند ضعیف است؛ زیرا این مضمون از ام سلمه در دو سند وارد شده است:

در طریق اوّل ـ سند حاکم نیشابورى ـ عبدالله بن عبدالله وجود دارد که عده زیادى او را تضعیف کرده و مورد طعن قرار داده اند. ابن معین مى گوید: حدیثش نزد من ضعیف است. ابوحاتم مى گوید: حدیثش نوشته مى شود، ولى به آن احتجاج نمى شود. ابن عدى مى گوید: برخى از روایاتى که نقل مى کند منکر است، لذا از او متابعت نمى شود.(3) هم چنین در سند حاکم شریک بن عبدالله وجود دارد که در حقّ او جرح و تعدیل رسیده است، و در صورتى که جرح به جهت حسد یا دشمنى یا مخالفت در مذهب نباشد، مقدم بر تعدیل است. و در مورد شریک بن عبدالله از این قبیل است.(4) طریق دوم: معروف به طریق ابن المغازلى است و غیر از شریک بن عبدالله، انس بن عیاض لیثى نیز در طریق آن قرار گرفته که او نیز از جرح سالم نمانده است. اگرچه برخى او را تعدیل نموده اند، و لذا وضعیت او همانند شریک بن عبدالله است. ثانیاً: حدیث امّ سلمه همانند گفتار پیامبر(صلى الله علیه وآله) است که فرمود: «سلمان از ما اهل بیت(علیهم السلام) است.»(5)یعنى سلمان به جهت ایمان به ما و متابعت از دستورات ما، گویا از ما اهل بیت(علیهم السلام) است. ثالثاً: این دو روایت، با روایات خود امّ سلمه و دیگر همسران پیامبر(صلى الله علیه وآله) معارض است: در روایتى امّ سلمه مى گوید: «آیا من از اهل بیتم؟ پیامبر(صلى الله علیه وآله) در جواب مى فرماید: راه تو به سوى خیر است، تو از همسران پیامبرى.»(6) در حدیث دیگر امّ سلمه عرض مى کند: بار خدایا! مرا نیز با آن ها قرارده، پیامبر(صلى الله علیه وآله) مى فرماید: تو در جایگاه خودت هستى، تو بر خیرى.(7) حضرت در روایتى دیگر، همسرش زینب را از داخل شدن در کساء منع کرد و فرمود: تو در جاى خود مى باشى، تو بر خیرى ـ ان شاء الله تعالى ـ .(8) بنابر روایتى دیگر عایشه را نیز از داخل شدن در کساء منع کرد.(9) در روایتى دیگر آمده است: عایشه خود را از مصداق اهل بیت(علیهم السلام) خارج نموده است: مجمع مى گوید: با مادرم بر عایشه وارد شدیم. مادرم از وى سؤال کرد: چرا در روز جمل بر على(علیه السلام)خروج کردى؟ عایشه گفت: این تقدیر الهى بود؛ آن گاه درباره على(علیه السلام) پرسید: عایشه گفت: از من درباره محبوب ترین فرد نزد خدا و همسر بهترین افراد نزد رسول خدا سؤال مى کنى؟ رسول خدا را دیدم که روى على و فاطمه و حسن و حسین پارچه اى انداخته و آنان را در زیر آن جمع کرده بود؛ آن گاه فرمود: بار خدایا! اینان اهل بیت من هستند، پس پلیدى را از آنان دور کن و پاکشان گردان. سپس عرض کردم: اى رسول خدا! آیا من از اهل توام؟ فرمود: دور شو، تو بر خیرى.(10) به تعبیر برخى از علماى اهل سنّت در توجیه حدیث ام سلمه: «این دو روایت مخالف با روایات متواتر است که ام سلمه و دیگر همسران پیامبر(صلى الله علیه وآله) را از شمول آیه تطهیر خارج مى کند.»(11).(12)

1 ـ مستدرک حاکم، ج 2، ص 416.

2 ـ جامع البیان، ج 22، ص 8.

3 ـ مراجعه شود: تهذیب التهذیب، ج 6، ص 187؛ میزان الاعتدال، ج 2، ص 572؛ الجرح و التعدیل، ج 5، ص 254.

4 ـ مراجعه شود: تهذیب التهذیب، ج 4، ص 296؛ میزان الاعتدال، ج 2، ص 269؛ الضعفاء و المتروکین، ج 2، ص 40.

5 ـ المعجم الکبیر، ج 6040؛ مستدرک، ج 6541.

6 ـ شواهد التنزیل، ج 2، ص 62.

7 ـ مستدرک حاکم، ج 2، ص 416.

8 ـ اسباب النزول، واحدى، ص 203.

9 ـ صواعق المحرقه، ص 143؛ مسند احمد، ج 6، ص 292.

10 ـ سنن بیهقى، ج 5، ص 112، ح 8409.

11 ـ مشکل الآثار، ج 1، ص 333.

12 ـ على اصغر رضوانى، امام شناسى و پاسخ به شبهات (1)، ص 377.