به یاد آن که مذهب حق یادگار ، نمونه اى از کلام آن حضرت در معاد

به یاد آن که مذهب حق یادگار

نمونه اى از کلام آن حضرت در معاد

از امام ششم (علیه السلام) سؤال شد :

« چرا خدا دنیا را خانه ثواب و زندان عقاب قرار نداده است؟ فرمود: اینجا دار و خانه ابتلا و آزمایش است، و جاى تجارتِ ثواب و اکتساب رحمت است، دنیا جایى است پر از آفات و در آن شهوات جمع شده است، و جاى عمل محل جزا نیست. پرسید : چگونه بدنى که پوسیده و اعضاى آن پراکنده شده ، و عضوى را که درندگان خورده اند، و عضوى که خاک شد و یا گِل آن خانه شده، زنده مى شود؟

فرمود: آن کس که او را نه از چیزى به وجود آورده و صورت او را بدون سابقه مثال و مانندى کشیده، قدرت دارد همچنان که اول او را به وجود آورده دوباره او را برگرداند »(^۱).

یعنى علم و قدرت و حکمتى که نقش اول را بدون مانند کشیده، چگونه ممکن است از دوباره به وجود آوردنش با سابقه مثال اول عاجز باشد، و آنچه درندگان خورده اند و جنبندگان جویده اند همه در خاک محفوظ است، و از کسى که عدد و وزن هر چیزى را مى داند، و از علمى که سنگینى ذرّه در ظلمات زمین از آن پوشیده نیست، ذرات پراکنده آن بدن هم مخفى نیست.

آنچه از بیان امام استفاده مى شود این است که معرفتِ مبدأ کلید قفل معرفتِ معاد است، و اثبات معاد به دلیل عقلى، و نقل مبتنى بر عقل است.

در این مختصر به چهار دلیل عقلى اشاره مى کنیم:

 

۱ ـ عقل هر عاقلى درک مى کند که عالم و جاهل، و متخلّق به اخلاق فاضله ـ مانند جود و کرم ـ و اخلاق رذیله ـ مانند بخل و حسد ـ و نیکوکار و بد کردار برابر نیستند، و پاداش هر یک را به تناسب عمل ندادن ظلم است.

و از طرفى ـ آن چنان که باید ـ خوبان سزاى خوبى و بدان سزاى بدى خود را در این زندگى نمى بینند، و اگر زندگانى دیگرى توأم با حساب و ثواب و عقـاب به تناسب عقاید و اخلاق و اعمال نباشد ظلم است، و عدل خداوندى ایجاب مى کند که حشر و نشر و حساب و ثواب و عقابى باشد : ( أَمْ نَجْعَلُ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الْصَّالِحَـتِ کَالْمُفْسِدِینَ فِى الاَْرْضِ أَمْ نَجْعَلُ الْمُتَّقِینَ کَالْفُجَّارِ ).(^۲)

۲ ـ خداوند متعال حکیم است و کار عبث و بیهوده از او سر نمى زند، و انسان را آفریده و در او به جز قوایى که براى زندگى گیاهى و حیوانى ضرورى است ـ مانند جذب و دفع و شهوت و غضب ـ قوّه دیگرى آفریده است که او را به کمالات علمى و فضایل اخلاقى و گفتار راست و رفتار شایسته مى خواند، و در رسیدن به کمالات به هیچ حدّى متوقف نیست، و به هر مرتبه از علم و قدرت نائل شود، تشنه مرتبه بالاتر است، و انبیا را براى تربیت این فطرت فرستاده، تا او را به مبدأ کمال نامتناهى هدایت کنند، و اگر زندگى محدود به عمر آدمى در این جهان بود، وجود چنین فطرتى لغو ، و بعثت انبیا براى هدایت این فطرت عبث بود.

پس حکمت خداوند ایجاب مى کند که زندگى انسان به حیات مادّى و حیوانـى ختم نشود، و حیات انسان براى وصول به کمال مقصود از خلقت ادامه پیدا کند : ( أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّمَا خَلَقْنَـکُمْ عَبَثًا وَ أَنَّکُمْ إِلَینَا لاَ تُرْجَعُونَ ).(^۳)

۳ ـ فطرت هر انسانى حکم مى کند که باید حقّ هر صاحب حقّى به او داده شود، و داد هر مظلومى از ظالم گرفته شود ; و همین فطرت ، بشر را با هر مسلک و آیینى به تشکیل دستگاه هاى قضایى و محکمه هاى عدل و انصاف وامى دارد.

از طرفى نیز روشن است که در این زندگى بسیارى از ستمگران بر اریکه عزّت و اقتدار زندگى را مى گذرانند و ستمکشان در زیر تازیانه و شکنجه ستمگران جان مى دهند، حکمت ، عدل ، عزّت و رحمت خداوند ایجاب مى کند که دادِ آن مظلومان از آن ظالمان گرفته شود : ( وَ لاَ تَحْسَبَنَّ اللَّهَ غَـفِلاً عَمَّا یعْمَلُ الظَّـلِمُونَ إِنّمَا یؤَخِّرُهُمْ لِیوْم تَشْخَصُ فِیهِ الاَْبْصَـرُ ).(^۴)

۴ ـ حکمت خداوند متعال اقتضا مى کند که وسیله رسیدن انسان را به غرض از خلقت و ثمره وجودش فراهم کند، و آن میسّر نیست مگر با امر به آنچه موجب سعادت اوست، و نهى از آنچه موجب شقاوت اوست، و اجراى دستورات الهى با آن که مخالف هوى و هوس سرکش آدمى است میسّر نیست مگر به خوف و رجاء، و این دو محقّق نمى شود مگر به بشارت و انذار، و بشارت و انذار مستلزم ثواب و عقاب و وجود نقمت و نعمتى بعد از این زندگى است، وگرنه بشارت و انذار دروغ خواهد بود، و خداوند متعال منزّه از قبیح است.