گزیده ناگفته هایی از حقایق عاشورا، اصطلاح شیعه و تشیّع

اصطلاح شیعه و تشیّع

نکته قابل توجه این است که براى واژه شیعه و تشیّع در کتب حدیث و کلام و رجال دو اصطلاح وجود دارد:

1 ـ در اصطلاح نخست شیعه کسى است که محبّ اهل بیت علیهم السلام باشد و در عین حال به خلافت شیخین نیز اعتقاد دارد.

بعضى از اهل کوفه آن زمان، امیرالمؤمنین علیه السلام را از عثمان افضل و برتر مى دانستند و معاویه را نیز مذمّت مى کردند; امّا به افضلیت آن حضرت بر شیخین اعتقاد نداشتند.

2 ـ در اصطلاح دوم که همه ما بر آنیم و اصطلاح معروف نیز همین است; شیعه عبارت است از کسى که به جانشینى امیرالمؤمنین علیه السلام پس از رسول خدا صلى اللّه علیه وآله و امامت اهل بیت علیهم السلام که دوازده امام بعد از پیامبر صلى اللّه علیه وآله هستند، اعتقاد داشته باشد.

تشیّع در قرن یکم مطابق با اصطلاح نخست رایج بوده است. شاهد این مطلب، مسیب بن نجبه است. او از دعوت کنندگان سیدالشهداء علیه السلام به کوفه است. در شرح حال او مى نویسند که وى شیعى بوده است.

راوى مى گوید: من بیست سال با مسیب و شیعیان زیادى در همین مسجد هم نشین بودم و ندیدم که شیعیان کوفه نسبت به صحابه رسول خدا صلى اللّه علیه وآله جز خیر سخنى بگویند، مگر درباره على و عثمان.1
آرى! اگر شیعیانِ آن وقتِ کوفه سخنى درباره صحابه مى گفتند، از حقانیت و برترى على نسبت به عثمان و معاویه بوده است و درباره خلافت شیخین هیچ اشکال و سخنى نداشته اند.
و آن گاه که امیرالمؤمنین علیه السلام خواستند در کوفه از نماز تراویح که یکى از بدعت هاى عمر است ممانعت کنند، سر و صدائى به راه افتاد و نداى «واعمرا، واعمرا، واسنّة عمراه» طنین انداز شد.2
این مطلب از خود امیرالمؤمنین نیز نقل شده است.3
در نتیجه، حتّى در زمان حاکمیت امیرالمؤمنین علیه السلام و در حالى که مردم کوفه با آن حضرت بیعت کرده بودند حاضر نشدند این بدعت را ترک کنند.
آیا اینان شیعیان راستین بودند؟ هرگز این طور نیست. اینان شیعه نبودند و اگر به آنان شیعه گفته مى شود، بنابر همان اصطلاح نخست است.
به راستى آمار شیعیان حقیقى کوفه در آن روزگار چند نفر بوده است؟ تعداد اندکى از مردم کوفه، افرادى هم چون: حبیب بن مظاهر، مسلم بن عوسجه و اصبغ بن نباته جزء شیعیان راستین بوده اند که عدّه اى از همین شیعیان توسط معاویه و زیاد بن ابیه به قتل رسیده بودند.
از طرفى، در مقابل این جمعیت اندک، یاران و پیروان بنوامیّه در کوفه فراوان بوده اند که عدّه اى از آن ها حکم قتل حجر بن عدى رحمه اللّه را امضاء کردند که همگى در زمره رجال بزرگ و اشراف کوفه بودند.
از سوى دیگر، عدّه اى از این گروه در کوفه براى یزید جاسوسى مى کردند.4

خوارج، گروه دیگرى از ساکنان کوفه
خوارج، فرقه بزرگ دیگرى بودند که در شهر کوفه مى زیستند. یکى از بزرگان خوارج، اشعث بن قیس پدر جعده، همسر امام حسن مجتبى علیه السلام است که آن حضرت را به شهادت رساند.
از دیگر بزرگان آن ها، عمرو بن حریث است که در قتل میثم تمّار (صحابى باوفاى امیرالمؤمنین علیه السلام) دست داشته است.
از دیگر بزرگان آن ها، شبث بن ربعى، حجار بن أبجر و قیس بن اشعث اند که براى سیدالشهداء علیه السلام نامه فرستادند و آن حضرت را به کوفه دعوت کردند. با این حال، آنان از سران لشگر و فرماندهان سپاه عمر سعد بودند.
سیدالشهداء در روز عاشورا به آنان خطاب کردند و فرمودند: آیا شما براى من نامه ننوشتید؟5
جالب این جاست که سیدالشهداء در سخنى فرمودند: نامه اى براى من نوشته نشد مگر از روى حیله و نیرنگ به من و نزدیک شدن به فرزند معاویه.6


1 . تاریخ مدینة دمشق: 58 / 198، شرح حال مسیب بن نجبه، شماره 7440.
2 . وسائل الشیعه: 8 / 46، شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید: 12 / 283.
3 . الکافى: 8 / 62 ـ 63.
4 . الاخبار الطوال: 231، سیر اعلام النبلاء: 3 / 201، تاریخ طبرى: 4 / 264 ـ 265.
5 . الارشاد: 2 / 98، تاریخ طبرى: 4 / 323، البدایة والنهایه: 8 / 194.

6 . انساب الاشراف: 3 / 185.

کتب و تألیفات کتاب های اعتقادی گزیده ناگفته هایی از حقایق عاشورا