مسجد مقدس جمکران ،مستند ساختمان مسجد جمکران چیست؟

352: مستند ساختمان مسجد جمکران چیست؟
مستند مسجد جمکران قضیه اى است که مرحوم حاجى نورى در کتاب ((نجم الثقاقب)) و ((جنة الماءوى)) و ((الکلمة الطیبة)) و نیز میرزاى محمد تقى ارباب قمى در کتاب ((تاریخ دارالایمان)) و دیگران از کتاب ((تاریخ قم)) تاءلیف حسن بن محمد بن حسن قمى، به نقل از کتاب ((مونس ‍ الحزین)) محمد بن بابویه معروف به شیخ صدوق نقل کرده اند.
این نقل مشتمل بر قضیه اى از حسن بن مثله جمکرانى رحمة الله علیه است که در آن اشاره به ملاقاتى شده که او در سال 293 هجرى در بیدارى با امام زمان علیه السلام داشته است. در این دیدار حضرت به او دستور مى دهند که با علم جلیل القدر سید ابى الحسن الرضا از علماى قم ارتباط پیدا کرده و با کمک او مسجدى را در این مکان موجود بنا نماید... (1).
قابل توجه اینکه کتاب ((انوار المشعشعین)) از کتاب ((تاریخ قم)) و او نیز از کتاب مونس الحزین از امیر المومنین علیه السلام، قضیه به اهتزاز در آمدن پرچم امام زمان علیه السلام از مسجد جمکران را نقل کرده است.
353: مدرک نماز خاص مستحبى در مسجد جمکران چیست؟  
در قضیه اى که حسن بن مثله جمکرانى نقل مى کند، آمده است: حضرت فرمود: ((... در این مکان هفت روز اقامت کن و در آن چهار رکعت نماز گزار، دو رکعت نماز تحیت مسجد در هر رکعت یک بار سوره حمد و هفت بار سوره اخلاص و تسبیح رکوع و سجود را نیز هفت بار تکرار کن. و دو رکعت نیز نماز به نیَّت نماز صاحب الزمان به جاى آور، در رکعت اول سوره حمد و هنگامى که به ((ایاک نعبد و ایاک نستعین)) رسیدى این جمله را صد بار تکرار کن و بعد از اکمال سوره حمد، یک بار سوره اخلاص را مى خوانى آن گاه ذکر رکوع و سجود را هر کدام هفت بار مى گویى و در رکعت دوم نیز همین عمل را تکرار مى کنى.
بعد از امام نماز یک بار ذکر ((لا اله الا الله)) مى گویى و بعد از تسبیحات حضرت زهرا سلام الله علیها صد بار صلوات در سجده مى فرستى. آن گاه فرمود: بر تو باد به مواظبت بر این نماز و هر کس در آن مسجد حاضر شود و این نماز را به جاى آورد مثل آن است که در بیت العتیق (خانه خدا) نماز گزارده است)) .
354: آیا سند قضیه بناى مسجد جمکران معتبر است؟
در مورد بناى مسجد جمکران و خواندن نماز در آن احتیاج به بررسى سند این قضیه نیست، زیرا مطابق احادیث صحیح السند که در مورد اعمال مستحب رسیده هر کس به گمان رسیدن به ثواب عمل مستحبى را انجام دهد به او ثواب داده مى شود گر چه آن حدیث واقعیت نداشته باشد.
کلینى به سند صحیح از امام صادق علیه السلام نقل کرده که فرمود: ((هر کس چیزى از ثواب بر عملى بشنود و آن را انجام دهد، به او پاداش داده خواهد شد گر چه مطابق آنچه به او رسیده نباشد)).
برقى به سند خود از امام صادق علیه السلام نقل کرده که فرمود: ((هر کس از پیامبر صلى الله علیه و آله چیزى از ثواب به او برسد و مطابق آن عمل کند، پاداش آن به او داده مى شود گر چه پیامبر آن را نفرموده باشد)) .
355: چرا در کتاب ((تاریخ قم)) که پنج باب دارد اثرى از قضیه جمکران نیست؟
کتاب ((تاریخ قم)) که الان در دسترس محققین است یک چهارم اصل کتاب مى باشد؛ زیرا مطابق آنچه در کتاب آمده این کتاب مشتمل بر بیست باب بوده که تنها پنج باب آن به دست رسیده و چاپ شده است. و لذا احتمال قوى است که قضیه جمکران در آن بخشى از ((تاریخ قم)) بوده که مفقود شده است. و مرحوم محدث نورى و مشایخ او بر اصل کتاب دسترسى پیدا نکرده اند. و لذا او این قضیه را از سید نعمت الله جزایرى نقل کرده که اصل نسخه ((تاریخ قم)) در دسترس او بوده است.
356: از آنجا که کتاب ((مونس الحزین)) کتاب معروفى از صدوق نیست لذا چگونه مى توان قضیه را ثابت نمود؟
ما نیز انتساب این کتاب را به شیخ صدوق رحمة الله علیه بعید مى دانیم، ولى این دلیل نمى شود که کتاب ((مونس الحزین)) وجود خارجى نداشته باشد بلکه براى شخص دیگر است.
ابن شهر آشوب در ((المناقب)) این کتاب را به فتال نیشابورى نسبت مى دهد و مى گوید: فتال نیشابورى در کتاب مونس الحزین به سندش از عیسى بن حسن از صادق علیه السلام...، آن گاه با این سند معجزه اى از معجزات امام حسن مجتبى علیه السلام را نقل مى کند.(2)
علامه مجلسى نیز این معجزه را از کتاب ((المناقب)) نقل کرده و در انتساب این کتاب به فتال نیشابورى اعتراضى نکرده است.(3)
قبل از مرحوم مجلسى، سید محمد بن ابى طالب حسینى در کتاب ((تسلیة المجالس)) از کتاب ((مونس الحزین)) فتال نیشابورى حدیث نقل کرده و در انتساب کتاب به او هیچ گونه تردیدى نکرده است.
357: چرا کتاب مونس الحزین به شیخ صدوق نسبت داده شده است؟
احتمال دارد که این قضیه به جهت تناسب با تاریخ قم در حاشیه این کتاب نوشته شده و سپس به مرور زمان از حاشیه داخل متن کتاب شده است. و از آنجا که فتال نیشابورى در سال 508 به شهادت رسیده و دو قرن بعد از نویسنده کتاب تاریخ قم بوده که معاصر شیخ صدوق است، لذا این کتاب به شیخ صدوق نسبت داده شده است.
این کار بسیار زیاد اتفاق افتاده است که صاحب ((قاموس الرجال)) نمونه هایى از آن را نقل مى کند. از آن جمله اینکه در کتاب ((مقنعه)) شیخ مفید رحمة الله علیه در مورد حدیث نماز استخاره ذات الرقاع آمده است. ((و هذه الروایة شاذة)).(4)
ولى مرحوم مجلسى بعد از نقل کلام ((مقنعه)) مى گوید: ((سید بن طاووس مى گوید: نزد من نسخه اى قدیمى از کتاب ((مقنعه)) است که تاریخ آن منطبق بر عصر شیخ مفید است و در آن این جمله: ((و هذه الروایة شاذه)) وجود ندارد. لذا ممکن است که برخى از حاشیه نویسان آن را در حاشیه کتاب نوشته ولى به مرور زمان داخل در متن کتاب شده است.(5)
مؤ ید این مطلب اینکه در زمان قدیم چاپ نبوده، و از روى هر کتاب استنساخ (رونویسى) مى کرده اند و افرادى بودند که حرفه آنها رونویسى بوده است هر چند خودشان عالم به مباحث آن کتاب نبوده اند.
358: مسجد جمکران از چه اهمیت ویژه اى برخوردار است؟
این مسجد از اهمیت خاص برخوردار است:
1- مسجد، در مکانى بنا شده که مطابق روایت حسن بن مثله جمکرانى از امام زمان علیه السلام، از مکان هایى است که خداوند متعال از قبل مورد توجه قرار داده است.
2- مسجد به امر و دستور حضرت حجت علیه السلام بنا شده است، و همین جهت در شرافت و قداست آن کافى است.
3- ثواب خاصى که براى نماز در آن مسجد ذکر شده است، زیرا حضرت فرمود: ((هر کس آن دو نماز را در این مکان بخواند به مانند آن است که در بیت العتیق نماز به جاى آورده است)).
4- مسجد مقدس جمکران محل اجتماع عشاق و موالیان اهل بیت علیه السلام خصوصا امام زمان علیه السلام است ولذا از جاذبه خاصى برخوردار مى باشد. چه بسا کسانى که هر هفته از راه هاى دور به عشق حضرت مهدى علیه السلام به این مکان آمده و از فیوضات حضرت بهره مند مى شوند. طبق آمارى که داده شده برخى از شب ها تا حدود یک میلیون نیز در این مکان مقدس از عشاق امام زمان جمع شده اند.
5- این مکان از اماکن مقدس است که بسیارى از گرفتاران و بیماران صعب العلاج بلکه کسانى که محال بوده از راه طبیعى علاج شوند در این مکان مقدس شفا یافته اند.
6- این مکان مقدس از جمله مکان هایى است که بسیارى از عشاق و موالیان حضرت به لقاى ایشان شرفیاب شده اند.
7- این مکان از چنان قداست و احترامى برخوردار است که بزرگان علما در طول تاریخ آن با پاى پیاده یا سواره براى توسل به حضرت و نماز گزاردن در آن از راه هاى دور و نزدیک مشرف شده اند.
359: آیا چهل بار رفتن به جمکران براى قضاى حاجت مدرکى دارد؟
در مورد سؤال فوق دلیل خاصى وجود ندارد بلکه از سه طریق مى توان مشروعیت آن را به اثبات رسانید:
1- سیره متشرعه از علما و صلحا و اتقیا بر مداومت رفتن چهل بار به مسجد جمکران است همان گونه که این عمل در مسجد سهله نیز انجام مى شود.
2- در روایات بسیارى به این مطلب اشاره شده که هر کس چهل روز خود را براى خدا خالص کند چشمه هاى حکمت از قلبش بر زبانش جارى مى گردد.(6)
3- از مجموعه روایت استفاده مى شود که عدد چهل در شکوفایى قابلیت هاى مادى و معنوى تاءثیر بسزایى دارد، از آن جمله:
- تاءثیر عدد چهل در رشد فرزند در رحم.
- تاءثیر شراب خوردن در عدم قبولى تا چهل روز.
- قبول توبه بهلول نباش بعد از چهل روز.
- کناره گیرى پیامبر صلى الله علیه و آله از خدیجه به جهت انعقاد نطفه حضرت زهرا علیه السلام به مدت چهل روز.
- چهل روز دعاى عهد را خواندن باعث مى شود که انسان از یاران امام زمان علیه السلام باشد.
- امام زمان علیه السلام هم چهل روز تحت تربیت ملائکه بود.
- طینت حضرت آدم علیه السلام در چهل روز خمیر شد.
- حضرت موسى علیه السلام تا چهل روز با خداوند در کوه طور ملاقات داشت.
- پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله بعد از چهل سالگى به نبوت مبعوث شد.
- عقل انسان تا چهل سال قابل رشد است.
- شهادت چهل مومن بر میت موجب مغفرت او از جانب خداوند مى شود.
- حفظ چهل حدیث انسان را در قیامت، فقیه محشور مى کند.
- حد همسایه تا چهل خانه است.
- حریم مسجد تا چهل خانه است.
و سایر موارد.
از این احادیث و موارد دیگر استفاده مى شود که عدد چهل در قابلیت بخشیدن و رساندن انسان به کمالات و شکوفا شدن او تاءثیر بسزایى دارد، و لذا مى توانیم از این موارد الغاى خصوصیت کرده، عدد چهل و چله گیرى را در تمام موارد کارهاى خیر تعمیم دهیم.
سید بحر العلوم مى گوید: ((ما بالعیان مشاهده کرده ایم و به بیان دانسته ایم که براى این رقم از عدد چهل خاصیت و تاءثیر مخصوصى در ظهور استعدادها و تکمیل ملکات انسانى در طى منازل و پیمودن مراحل است)).(7)
360: آیا شب چهارشنبه به مسجد جمکران رفتن مدرکى دارد؟
مطابق روایت حسن بن مثله جمکرانى، که خدمت حضرت مشرف شد ملاقات در شب سه شنبه بوده است. حضرت به او دستور مى دهد که در میان گله جعفر کاشانى بزى است، بر تو است که آن را خریده و در این موضع ببرى و آن را در شب آینده ((شب چهارشنبه)) ذبح کنى و گوشت آن را در روز چهارشنبه توزیع نمایى... (8).
از تعبیر و دستور امام علیه السلام که فرمود: شب چهارشنبه بز را ذبح کن استفاده شده که این شب از ارزش ‍ خاصى برخوردار است و لذا مخلصین حضرت در این شب مبارک دور هم جمع مى شوند و با استمداد از خداوند متعال و توسل به آن حضرت در صدد ذبح نفس اماره خویش برآمده و حاجات خود را از آن حضرت طلب مى کنند.
361: آیا اگر کسى چهل شب چهارشنبه به جمکران مشرف شود به زیارت آقانایل مى گردد؟
در مورد مسجد جمکران دلیل خاصى نداریم که اگر کسى چهل شب چهارشنبه به مسجد جمکران برود به زیارت حضرت مهدى علیه السلام مشرف مى شود. ولى این مطلب را مى توان از راه دیگرى به اثبات رسانید، و آن اینکه مطابق برخى از روایات عدد چهل اثرى تکوینى در بروز استعدادها و به فعلیت رسیدن آنها دارد. حال اگر کسى به نیَّت تشرف به محضر مبارک حضرت بقیة الله الاعظم به این مکان مقدس ‍ شرفیاب شود و جدا از خدا ملاقات را بخواهد. و از طرف دیگر خود را براى ملاقات با آن انسان کامل آماده کند و قابلیت ملاقات را نیز با اعمال صالحه تحصیل نماید امید است که به ملاقات آن حضرت شرفیاب گردد، همان گونه که افراد بسیارى به این نتیجه رسیده اند.
362: اگر امام زمان علیه السلام به هما جا احاطه دارد، پس چرا به جمکران مى رویم؟
آرى ما معتقدیم که امام زمان علیه السلام احاطه علمى دارد و هر کجا که مصلحت ببیند مى رود، ولى سجد جمکران از ویژگى خاصى برخوردار است:
اولا: مطابق روایت حسن بن مثله جمکرانى، این مکان مقدس به امر مبارک امام زمان علیه السلام ساخته شده و حضرت از مردم خواسته اند تا در این مکان حاضر شده و چهار رکعت نماز با طرز مخصوص آن خوانند.
ثانیا: این مکان مقدس در طول قرن ها محل اجتماع عشاق و دلسوختگان حضرت است که از اطراف و بلاد مختلف به آن مکان مى آیند، و لذا ما نیز مى توانیم از برکات آن مکان مقدس بهره مند شده و از نفوس یگران نیز استفاده نماییم. و لذا گفته اند که دست خدا با جماعت است.
ثالثا: نفس حرکت به سوى محبوب از راه دور براى رسیدن به او آثار و برکات عجیبى دارد. از یک طرف باعث توجه بیشتر او به انسان شده واز طرف دیگر انسان را در توجه بیشتر به آن حضرت ترغیب مى نماید.
363: مسجد سهله چه ارتباطى با حضرت مهدى علیه السلام دارد؟
مطابق برخى از روایات این مسجد اقامتگاه شخص حضرت بقیة الله - ارواحنا فداه - در دوران ظهور خواهد بود.
1- روزى نزد امام صادق علیه السلام سخن از مسجد سهله به میان آمد، حضرت فرمود:اما انه منزل صاحبنا اذا قام باءهله (9)؛ ((آگاه باشید! همانا آن مکان اقامتگاه صاحب ما است هنگامى که با اهلش قیام کند.))
2- و نیز از حضرت علیه السلام نقل شده که خطاب که ابو بصیر فرمود:یا ابا محمد! کاءنى ارى نزول القائم علیه السلام فى مسجد السهلة باهله و عیاله (10)؛ ((اى ابا محمد! گویا فرود آمدن قائم علیه السلام را با اهل و عیالش در مسجد سهله با چشم خود مى بینیم.))
364: در مورد حضور در مسجد سهله چه سفارشى شده است؟
مطابق برخى از روایات، حضور در این مسجد و نماز به جاى آوردن در آن سفارش بسیار شده است:
1- امام صادق علیه السلام خطاب به علاء بن رزین فرمود: ((در نزدیکى شما مسجدى هست که شما آن را ((مسجد سهله)) نامیده و ما آن را ((مسجد شرى)) مى نامیم. آیا در آن مسجد نماز به جاى مى آورى؟ علاء گفت: آرى جانم به فدایت، من در آن جا نماز مى خوانم. آن گاه حضرت فرمود:ائته فانه لم یاءته مکروب الا فرج الله کربته - او قال: قضى الله حاجته... (11)؛ ((آن جا برو زیرا هرگز اندوهناکى به آن جا نمى رود جز این که خداوند اندوهش را مى زداید.- یا فرمود: حاجتش را برآورده مى کند...)).
2- و نیز از حضرت صادق علیه السلام نقل شده که فرمود:ما من مکروب یاءتى مسجد السهلة فیصلى فیه رکعتین بین العشائین و یدعو الله تعالى الا فرج الله کربه (12)؛ ((هیچ غم زده اى نیست که به مسجد سهله برود و در آن دو رکعت نماز بین مغرب و عشاء به جاى آورد و خدا را بخواند جز آن که خداوند غم هایش را زایل مى گرداند.))
3- و نیز فرمود: اذا دخلت الکوفه فاءت مسجد السهلة فصل فیه و اءساءل الله حاجتک لدینک و دنیاک (13)؛ ((هر گاه وارد کوفه شدى به مسجد سهله برو و در آن جا نماز بگذار آن گاه حاجت هاى مادى و معنوى خود را از خداوند طلب کن.))
365: آیا در مورد حضور در مسجد سهله در شب چهارشنبه مدرکى وجود دارد؟
در مورد حضور در مسجد سهله در شب چهارشنبه مدرکى از ناحیه اهل بیت علیه السلام به دست ما نرسیده است جز این که سید بن طاووس فرمود: ((اگر خواستى به مسجد سهله بروى آن را در میان مغرب و عشاى شب چهارشنبه قرار بده که این وقت از دیگر وقت ها برتر است)).(14)
محدث نورى در این مورد مى گوید: ((اما مستند چهل شب همان عمومات است)).(15)
مقصود ایشان از عمومات روایاتى است که بر عدد چهل و عمل چله گیرى آثار مترتب کرده است.
---------------------------
1-بحارالانوار، ج 53، ص 230
2-المناقب، ج 4، ص 8
3-بحارالانوار، ج 33، ص 327.
4-المقنعة، ص 219.
5-بحارالانوار، ج 88، ص 288.
6-کافى، ج 2، ص 16؛ عیون الخبار الرضا علیه السلام، ص 258.
7-رساله سیر و سلوک، ص 23.
8-بحارالانوار، ج 53، ص 232.
9-کافى، ج 3، ص 495.
10-بحارالانوار، ج 100، ص 436.
11-بحارالانوار، ج 100، ص 437.
12-وسائل الشیعه، ج 5، ص 266.
13-بحارالانوار، ج 100، ص 434.
14-مصباح الزائر، ص 105.
15-النجم الثاقب، ص 845.
-----------------------
علی اصغر رضوانی