گزیده ناگفته هایی از حقایق عاشورا، برنامه های ابن زیاد در شهر کوفه

برنامه های ابن زیاد در شهر کوفه

اکنون براى دست یابى به این مطلب مهم و پاسخ به پرسش هاى مطرح شده، یک بار دیگر وضعیت شهر کوفه را با ورود والى جدید; یعنى ابن زیاد بررسى مى نماییم.

تهدید

زمانى که ابن زیاد وارد شهر کوفه شد کارهائى را در کوفه به اجرا گذارد و ماجراهاى فراوانى پیش آورد. وى در نخستین خطبه اش در مسجد به مردم گفت:
یزید سرپرستى شهر شما را به من سپرده و به من دستور داده با مظلومان منصف باشم و به محرومان بخشش کنم و با کسانى که اطاعت و حرف شنوى دارند همانند پدرى مهربان باشم. اما کسانى که مخالفت مى کنند و عهد و پیمان مى شکنند، با تازیانه و شمشیر جوابشان را خواهم داد.1
وى در نخستین اقدام خود، مردم را تهدید کرد و دستور داد تمام قبایل، شخصیت ها و اشراف شهر کوفه، تک تک شناسائى شوند و به مرور آنان را به حضور طلبید و از آنان تعهّد گرفت تا از او اطاعت کنند.
وى درباره کسانى که به حضورش نمى آمدند، این گونه گفت:
اگر کسى نیاید وفادارى اش را ثابت نکند، ریختن خون او و مصادره اموالش براى ما حلال شمرده مى شود. هر شخصیّتى، از هر قبیله اى که باشد اطاعت نکند، او در همان قبیله به قتل خواهد رسید و در مقابل منزلش به دار کشیده خواهد شد!2

شایعه پراکنى!

ابن زیاد در اقدامى دیگر، دستور داد که عدّه اى در داخل شهر کوفه، شایعاتى پخش کنند و مردم را از لشگر یزید و کسانى که از شام اعزام مى شوند، بترسانند و آنان را به پراکنده شدن و پراکنده کردن یکدیگر از اطراف حضرت مسلم علیه السلام وادار کنند.
این شایعات تا حدّى در میان مردم اثر گذارده بود، به گونه اى که مورّخان مى نویسند: مردم هم دیگر را مى ترساندند و وحشت زده به یکدیگر از سپاه اعزامى شام، خبر مى دادند.3

عزل و نصب سران قبایل

بیشتر مردم کوفه اهل قبیله ها بودند; از این رو حضرت مسلم، براى هر قبیله اى رئیس برگزیده بود. ابن زیاد در اقدامى دیگر آن سران را عزل کرد و از هواداران خود، سرانى را براى قبیله ها مشخص نمود و در میان هر قبیله اى رابطى بین آن قبیله و والیان حکومت قرار داد. او فرمان داد که آنان مواظب تک تک افراد قبیله خود باشند.

ارسال جاسوس

ابن زیاد در برنامه دیگرى، جاسوس هایى را در میان مردم پراکنده نمود که در مسجد و غیر مسجد با مردم ارتباط داشتند و اخبار را براى ابن زیاد گزارش مى کردند.
آن گاه که حضرت مسلم به طور مخفیانه از خانه مختار به خانه هانى بن عروه منتقل شد و بنابراین بود که کسى متوجه این امر نشود. معقل غلام ابن زیاد مأموریت یافت تا با سه هزار درهم به سراغ مسلم بن عوسجه که براى حضرت پول جمع آورى مى کرد برود.
او توانست با شیعه نشان دادن خود و با دادن آن پول، اعتماد مسلم بن عوسجه را جلب نماید، او را فریب دهد تا محل اقامت حضرت مسلم را که در خانه هانى بود، پیدا کند. این جریان در همه کتاب هاى تاریخى آمده است.4

نظارت شدید

یکى از کارهاى بسیار مهم دیگر، محاصره شهر کوفه بود. وى دستور داد تمام مسیرهائى که به این شهر منتهى مى شود، به شدّت نظارت شوند. لذا قیس بن مسهّر که حامل نامه امام حسین علیه السلام براى اهل کوفه بود دستگیر شد و به شهادت رسید. هم چنین عبداللّه بن یقطر که از طرف امام حسین علیه السلام به سوى مردم کوفه فرستاده شده بود، دستگیر شد. به دستور ابن زیاد وى را همانند قیس بن مسهّر از بالاى دار الاماره به زیر انداختند و به شهادت رسید.
این نظارت به قدرى شدید بود که وقتى برخى از کوفیان به سیدالشهداء علیه السلام در بین راه برخوردند درباره اوضاع کوفه گفتند: به خدا سوگند! نظارت به قدرى شدید است که نه مى توانیم داخل شهر کوفه شویم و نه مى توانیم از شهر خارج شویم.5
ابن زیاد در راستاى این نظارت شدید، حصین بن نمیر را به ریاست پلیس شهر کوفه برگزید.6
وى دستور داد که تک تک خانه هاى کوفه را زیر نظر بگیرند. ابن زیاد در فرمانى به او گفت:
من تو را بر خانه هاى مردم کوفه مسلّط کردم.7

قتل و کشتار

از دیگر برنامه هاى ابن زیاد در شهر کوفه، به شهادت رساندن بزرگان شیعیان واقعى و موالیان حقیقى اهل بیت علیهم السلام بود. او همانند پدرش زیاد بن ابیه، این برنامه را اجرا کرد. از میان کسانى که به دستور ابن زیاد به شهادت رسیده اند افراد زیر را مى توان نام برد:

1 ـ میثم تمّار

جریان میثم و این که حضرت امیر مؤمنان على علیه السلام کیفیّت شهادتش را به او خبر داده بودند، از وقایع جالب و عجیب است.8

2 ـ عبیداللّه بن عمرو بن عزیز کندى
در شرح حال او مى نویسند: او سوارکارى شجاع و از شیعیان کوفه بود و در همه جنگ هاى امیرالمؤمنین علیه السلام ملازم رکاب آن حضرت بود. او از کسانى بود که در کوفه با مسلم بیعت کرد و به همراه مسلم بن عوسجه براى سیدالشهداء علیه السلام از مردم بیعت مى گرفت.9

نوشته اند او رئیس قبیله کنده و ربیعه بود، حصین بن نمیر که رئیس پلیس کوفه بود او را دستگیر کرد و به فرمان ابن زیاد به قتل رساند.10

3 ـ عبیداللّه بن حارث بن نوفل هَمْدانى

او از صحابه پیامبر صلى اللّه علیه وآله و در جنگ صفّین در کنار امیرالمؤمنین علیه السلام حضور داشته است و در کوفه براى امام حسین علیه السلام از مردم بیعت مى گرفت.
نوشته اند کثیر بن شهاب او را دستگیر کرد و به دستور ابن زیاد در مقابل چشمان قبیله اش گردن زدند.11
با توجه به این اختناق ها، شدت برخورد و نظارت ها، آن گاه که رئیس قبیله را در برابر دیدگان افراد آن قبیله گردن بزنند، آیا آن قبیله، دیگر انگیزه اى براى حرکت کردن خواهند داشت؟
از دیگر افرادى که جزء یاران حضرت مسلم بوده و دست گیر شدند و سپس به فرمان ابن زیاد به شهادت رسیدند مى توان به عبدالاعلى بن یزید کلبى علیمى، عباس بن جعده جدلى، عمارة بن صلخب أزدى... اشاره کرد.12

زندانى کردن شیعیان

یکى دیگر از اقدامات ابن زیاد در کوفه، زندانى کردن بزرگان شیعیان بود. در میان زندانیان افرادى چون مختار، حارث اعور همدانى، سلیمان بن صرد خزاعى13 و همراهان او از جمله مسیب بن نجبه، رفاعة بن شداد بودند.
طبرى مى نویسد: ابن زیاد در نامه اى به یزید نوشت:
کسى را که احتمال مى دادم بر ضد شما حرکتى کند و قیامى صورت دهد، باقى نگذاشتم، مگر این که در زندان شما به سر مى برد.14
با تمام این اوصاف، روشن مى شود که بزرگان شیعیان کجا بودند و چه شدند. آیا با این وجود، مى توان ادعا کرد و گفت که سران شیعیان، خود در قتل سیدالشهداء علیه السلام شریک بودند، یا آن که خود شیعیان از آن حضرت دعوت کردند و بعد آن بزرگوار را به قتل رساندند؟
لذا مى بینیم پس از گذشت چهار یا پنج سال از حادثه کربلا گروهى به رهبرى سلیمان بن صرد ظاهر شدند و به جنگ با ابن زیاد و اهل شام برخاستند.
نوشته اند: ابن زیاد در همان واقعه این گونه اظهار کرد:
همیشه مى گفتم: اى کاش در آن زمان، زندانیان را از زندان ها بیرون مى آوردم و گردن مى زدم.15
به راستى ابن زیاد آرزوى مرگ چه کسانى را داشت؟
آرى همان افرادى که در زندان بودند، اکنون به عنوان انتقام و خون خواهى شهداى کربلا قیام کرده اند و ابن زیاد مأمور بود با آنان بجنگد.

تعقیب فراریان

پس از این که ابن زیاد عدّه اى از همراهان حضرت مسلم را به شهادت رساند، مسلم بن عوسجه، حبیب بن مظاهر و برخى دیگر را تحت تعقیب قرار داد; ولى نتوانست دستگیرشان کند.


1 . مقاتل الطالبیین: 94، الکامل فى التاریخ: 4 / 24، تاریخ طبرى: 4 / 267.
2 . الارشاد: 2 / 45، الکامل فى التاریخ: 4 / 25، تاریخ طبرى: 4 / 267.
3 . الارشاد: 2 / 54، بحار الانوار: 44 / 350، تاریخ طبرى: 4 / 277.
4 . تاریخ طبرى: 2 / 270، الاخبار الطوال: 235، سیر اعلام النبلاء: 3 / 307 و منابع دیگر.
5 . الارشاد: 2 / 72، تاریخ طبرى: 4 / 295.
6 . در بعضى از کتاب ها آمده که سمرة بن جندب در این سمت منصوب شد که او نیز از دشمنان سرسخت اهل بیت علیهم السلام بوده است.
7 . الارشاد: 2 / 57، مقاتل الطالبیین: 68، تاریخ طبرى: 4 / 279.
8 . رجال کشى: 1 / 292 ـ 293.
9 . تاریخ الکوفه: 332.
10 . همان.
11 . همان.
12 . تاریخ کوفه: 334 ـ 335.
13 . سلیمان بن صرد شخصیت والائى نزد اهل سنّت دارد; چرا که وى را در زمره صحابه رسول اللّه صلى اللّه علیه وآله مى شمارند و بسیار صالح، متدین و عابد مى دانند.
14 . تاریخ طبرى: 4 / 387، الکامل فى التاریخ: 4 / 131.

15 . تاریخ طبرى: 4 / 403، الکامل فى التاریخ: 4 / 141.

کتب و تألیفات کتاب های اعتقادی گزیده ناگفته هایی از حقایق عاشورا