شنیدن صدای نقاره خانه حرم امام رضا (ع) در لحظه های قبل ازاذان بسیارشنیدنی است.

آوای خاطره انگیز نقاره خانه حرم امام رضا(ع)!

نواختن نقاره از زمان‎هاى قدیم در آستان مقدس امام رضا علیه السلام معمول بوده است. اما این که این رسم از چه زمانى آغاز شده و به صورت یک سنّت در آمده، معلوم نیست. نه نویسندگان درباره آن چیزى نوشته‎اند و نه اسناد و مدارک موجود در حرم مطهر چیزى را نشان مى‎دهد. اما از نشانه‎هاى تاریخى چنین برمى‎آید که در قرن دهم، نواختن نقاره معمول بوده است.

فضل بن روزبهان خنجى در کتاب مهمان نامه بخارا، در حالات محمدخان شیبانى، سلطان ماوراء النهر که مشهد مقدس و ناحیه طوس را تصرف کرده بود، مى‎نویسد:

«سلطان تصمیم گرفت به زیارت حضرت رضا علیه السلام برود، از این رو، با اعیان لشکر خود و قاضیان و محتشمان عازم مشهد گردید. من با گروهى قبلاً به مشهد رفتیم و در آن جا مراسم استقبال را فراهم کردیم. بر فوق بارگاه حضرت، محلّى که نقاره نوبت حضرت امام مى‎زنند، جماعت نقاره‎چیان اردوى همایون و نفیرچیان ایستاده، مترصّد آن که چون موکب همایون برسد نقاره بکوبند و نفیر نوازند. آن حضرت امر فرمودند که دم نزنند و نفیرنوازى را به فقیرنوازى بدل فرمودند، و چون به درگاه بارگاه رسیدند، فرود آمده به پیشگاه برآمدند و از آن جا به روضه مقدس قدم گشاده و آداب زیارت تقدیم نمودند و اندکى نشسته، از قبه بیرون فرمودند.»

از این متن معلوم مى‎شود که در قرن نهم و دهم، نقاره نواخته مى‎شده و جایى هم در بلندى براى نقاره‎زنان اختصاص داشته است.

در روزگاران پیشین، استفاده از شیپور و نقاره در دربار شاهان معمول بود و هر بامداد و شبانگاه، در کاخ‎ها و قصور و محل‎هاى اقامت حاکمان و امیران در شهرها و بیابان‎ها نقاره مى‎زدند و مردم را احضار و یا مرخص مى‎کردند و طبل نواختن و شیپور زدن، نشان حاکمیت و اقتدار شاهان به شمار می‎رفته است.
آوای خاطره انگیز نقاره خانه
در ایران، نواختن طبل و نقاره، تا زمان قاجاریه ادامه داشت و حاکمان هم در مراکز استان‎ها به هنگام معینى از آن استفاده مى‎کردند و در مناطق شرقى کشور حتى تا اوایل قرن حاضر نیز معمول بود.

اما چرا این شیوه در بارگاه امام رضا علیه السلام مرسوم شده، چه کسى آن را بنا نهاده و از چه زمانى این کار رواج یافته است، معلوم نیست، و هر کس بر پایه ذوق و برداشت خود، براى آن انگیزه‎اى بیان مى‎کند. به این برداشت‎ها توجه کنید:

ـ از آن جا که امام رضا علیه السلام عنوان ولایتعهدى داشته و ایشان را سلطان مى‎خوانده‎اند، نواختن نقاره در بارگاه ایشان معمول شده است.
ـ شاید زمانى براى پاسدارى از حرم مطهر و مشهد، در آن جا لشکریانى بوده‎اند که براى اعلام آمادگى ایشان نیاز به نواختن نقاره بوده، و سپس این رسم به سان یک سنّت، ماندگار شده است.

ـ نقاره زدن و شیپور نواختن، براى احترام و بزرگداشت بارگاه امام رضا علیه السلام است و تنها جنبه تشریفاتى دارد و هیچ نظر دیگرى در میان نبوده است.
به هر حال و با هر انگیزه‎اى که این کار آغاز شده باشد، اینک نقاره هر صبح پیش از طلوع آفتاب و هر عصر پیش از غروب خورشید نواخته مى‎شود و همزمان با برآمدن و فروشدن آفتاب ، آخرین نواهاى نقاره به گوش مى‎رسد. این بدان معنى است که نمازگزاران براى بر پا داشتن فریضه خود، اندک فرصتى بیش ندارند و اگر نماز خویش را به جاى نیاورده‎اند، مى‎باید شتاب کنند و به اقامه نماز بپردازند.

افزون بر این، هنگامى که حادثه خاصى رخ دهد که مردم شادمان گردند و جشنى همگانى پدید آید، نقاره‎نوازان بر فراز نقاره‎خانه مى‎روند و بر طبل‎ها مى‎کوبند و در شیپورها مى‎دمند.

نیز، هر گاه در آستان امام هشتم علیه السلام بیمارى شفا یابد و به خیل شفا یافتگان آستان حضرتش افزوده شود، به منظور اعلام همگانى و اظهار سرور و شادمانى، نقاره‎ها را به صدا در مى‎آورند.
علاوه بر این، در شب‎هاى میلاد معصومان و بزرگداشت مناسبت‎هاى مذهبى، مانند جشن‎هاى بزرگ قربان و فطر و غدیر، و هم چنین در زمان تحویل هر سال شمسى، در آغاز نوروز، نقاره نواخته مى‎شود.

اما در ایام محرم و صفر که روزهاى سوگوارى شیعیان است، به منظور احترام به آیین سوگوارى، هیچ نوایى از نقاره‎خانه به در نمى‎آید.
بناى جدید و چشمگیر نقاره‎خانه، با ظرافت و شکوه خود، از دیدنى‎ترین بخش‎هاى حرم مطهر است که همگان را به اعجاب و تحسین وامى‎دارد. بناى نقاره‎خانه که سراسر از کاشى فیروزه‎اى است و در پیرامون ایوان آن نرده کشى شده است، دو طبقه دارد، طبقه زیرین جاى گذاشتن طبل‎ها و شیپورها است و طبقه دوم محل استقرار نوازندگان.

نقاره‎زنان هفت نفر هستند که سه نفرشان بر طبل مى‎کوبند و چهار نفر در شیپور مى‎دمند.
خوب است بدانید که طبل‎ها ذکری ندارند و فقط به عنوان «کوس شادمانه » و همنواز از شروع تا خاتمه با کرناها نواخته می‎شوند. در صورتی که کرناها ذکری دارند که سینه به سینه تا به امروز نقل شده است و بدین شرح است :

دست اول: «سرنواز » ، سردسته کرنانوازها، کرنا را به طرف گنبد حضرت به عنوان سلام می‎گیرد و می‎دمند: « سلطان دنیا و عقبی علی بن موسی الرضا »

پس نوازان که تعداد آنها چهار نفر می‎باشند، جواب می‎دهند:«امام رضا »
سرنواز مجدداً با سر کرنا به طرف گنبد حضرت اشاره می‎کند و چنین می‎نوازد: «امام رضا»
پس نوازان جواب می‎دهند: «غریب»

دست دوم: کرنای سرنواز ذکر می‎کند: « مولی مولی مولی علی بن موسی الرضا »
پس نوازان جواب می‎دهند: «رضا جان»
سرنواز، سر کرنا را به طرف گنبد می‎گیرد و ذکر می‎کند:«یا امام غریب، یا امام رضا»

دست سوم: کرنای سرنواز ذکر می‎کند: «دوران دوران امام رضاست »
در این موقع طبال‎ها به عنوان شادی طبل‎های خود را به صدا در می‎آورند . این طبل به «کوس شادمانه» معروف است .
مجدداً سرنواز شذکر می‎کند: «دوران دوران امام رضا، دادرس بیچارگان»
پس نوازان پاسخ می‎دهند: «ای دادرس درماندگان»

موقعی که پس نوازان می‎خواهند کرنای خود را بر زمین بگذارند، سرنواز می‎گوید: «فریاد رس»
منبع:حریم رضوی تبیان