فدک در فراز و نشیب ، نقد و بررسى حدیث انحصارى ،دیدگاه اصولیون

دیدگاه اصولیون
از طرفى دانشمندان بزرگ اصولى اهل تسنن نیز در مبحث خبر واحد، بر انفراد ابوبکر در نقل این سخن تصریح کرده اند و آن را از مهم ترین و مشهورترین روایاتى شمرده اند که صحابه به طور انفراد نقل کرده اند. اکنون متن عبارت برخى از آن ها را ملاحظه نمایید.
قاضى عضد الدین ایجى در شرح عبارت ابن حاجب که گفته است: عمل به خبر واحد عادل واجب است بر خلاف گفته کاشانى و...; مى گوید:

از نظر ما بسیارى از صحابه و تابعین بارها به چنین خبرى عمل کرده اند و این کار مشهور و آشکار بوده و مخالفى نداشته است.

وى مى افزاید: جواز پذیرفتن و معتقد شدن به خبر واحد، ثابت و واقع شده است... .
از جمله این موارد مى توان موارد ذیل را برشمرد:
1 ـ عمل کردن ابوبکر به خبرى که مغیره درباره میراث جدّه (مادربزرگ) نقل کرد که عمر نیز بدان عمل کرد و... .
2 ـ عمل کردن صحابه به روایاتى که ابوبکر نقل کرد و گفت:
ـ الأئمّة من قریش.
ـ الأنبیاء یدفنون حیث یموتون.

ـ نحن معاشر الأنبیاء لا نورث.

و روایات و موارد دیگرى که نقل آن ها موجب طولانى شدن کلام خواهد گردید(1).
فخر رازى نیز در بحث حجّیت خبر واحد به اجماع صحابه استدلال نموده، و پس از کلامى طولانى گفته است:
صحابه به روایتى که ابوبکر از پیامبر صلى اللّه علیه وآله نقل کرده که «الأنبیاء یدفنون حیث یموتون» و به روایت «الائمّة من قریش» و به روایت «نحن معاشر الأنبیاء لا نورث» عمل کرده اند...(2).
غزالى نیز در این باره اظهار نظر کرده است. وى مى گوید:
ادّعاى کسى که منکر خبر واحد است و آن را حجّت نمى داند در نهایت سستى است. به همین جهت ارث بردن فاطمه به دلیل نقل ابوبکر حدیث «نحن معاشر الأنبیاء لا نورث...» رد شد(3).
آمِدى نیز در این مورد سخنى دارد، وى در بحث حجیّت خبر واحد مى نویسد:
دلیل این مطلب، خبرهایى است که در وقایع مختلف بى شمارى از صحابه نقل شده، که همگى به اتّفاق به خبر واحد عمل مى کردند و وجوب را در آن لازم مى دانستند، از جمله این موارد همان است که از ابوبکر نقل شده که وى به حدیثى که مغیره نقل نمود، عمل کرد; همچنین همه صحابه به روایت ابوبکر که: «الأئمّة من قریش» و «الأنبیاء یدفنون حیث یموتون» و «نحن معاشر الأنبیاء لا نورث ما ترکناه صدقة» عمل کرده اند(4).
علاء الدین بُخارى در این باره مى گوید:
اصحاب پیامبر به خبرهاى واحد عمل مى کردند و در موارد بى شمارى به آن ها احتجاج مى کرده اند و هیچ کس منکر این عمل نمى شده... از جمله این موارد عمل صحابه به آن حدیثى است که ابوبکر از پیامبر صلى اللّه علیه وآله نقل کرد که حضرتش فرمود: «نحن معاشر الأنبیاء لا نورث ما ترکناه صدقة»(5).
عبدالعلى انصارى نیز در این زمینه سخن گفته است. وى مى گوید:
دلیل دوم بر نظر ما این است که صحابه بر وجوب عمل به خبر عدل اتفاق نظر داشته اند. از جمله موارد آن، عمل کردن صحابه به حدیثى است که خلیفه رسول خدا صلى اللّه علیه وآله ابوبکر نقل کرد که «الأئمة من قریش» و «نحن معاشر الأنبیاء لا نورث...»(6).
نظام الدین انصارى در بحث وجوب پذیرش خبر واحد در شرح المنار فى علم الاصول مى نویسد:
دلیل دیگر قائلین به حجّیت خبر واحد اجماع و اتّفاق نظر علما است. تفصیل این موضوع ـ آن سان که در کتاب تحریر آمده است ـ بدین قرار است: به طور متواتر از صحابه نقل شده که آن ها در موارد بى شمارى به خبر واحد عمل مى کرده اند که مجموع این موارد، اجماع و اتّفاق نظر آنان را بر وجوب پذیرش خبر واحد مى رساند... و از جمله این موارد مى توان برشمرد که امیرالمؤمنین ابوبکر به حدیث مغیره و... عمل کرد.
همچنین اتّفاق نظر بر پذیرش حدیث ابوبکر که گفت: «الأئمّة من قریش» و «نحن معاشر الأنبیاء لا نورث» ثابت شده است.
ولى لازمه پذیرش چنین خبر واحدى (حدیث «لا نورث») آن است که احکام قرآن با خبر واحد نسخ شود، زیرا حدیث ابوبکر ـ پیش از آن که اجماع بر آن حاصل شود ـ صرفاً یک خبر واحد بوده و حال آن که حکم ارث بردن دختر در قرآن، اطلاق دارد.
آرى! وقتى ابوبکر این سخن را از رسول خدا صلى اللّه علیه وآله شنیده هیچ تردیدى براى او نمانده، به طورى که حجّیت آن از تواتر تمام تر بوده پس این حدیث را مخصّص یا ناسخ قرآن قرار داد... .


(1) شرح المختصر: 2 / 58 و 59.
(2) المحصول فى علم الاصول: 2 / 180 و 181.
(3) المستصفى فى علم الاصول: 2 / 121 و 122.
(4) الاحکام فی اصول الاحکام: 2 / 297 و 298.
(5) کشف الاسرار فى شرح اصول البزدوی: 2 / 688 .
(6) فواتح الرحموت ـ شرح مسلم الثبوت ـ هامش المستصفى: 2 / 132.